Yerba Mate to suszone liście (czasem drobne patyczki) pozyskiwane z ostrokrzewu paragwajskiego (łac. ilex paraguariensis)„herbata” stworzona przez naturę – by skutecznie „ocucić” ludzi zmęczonych ciężką pracą w podzwrotnikowym klimacie. Szczególnie ceniona jest w Argentynie, Paragwaju, Urugwaju, Chile, Boliwii czy Brazylii, gdzie jest używana z taką co najmniej częstotliwością jak na starym lądzie pija się zwykłą, czarną herbatę. Jak żaden inny napój ożywia ciało i umysł w sposób zupełnie inny niż kawa (mateina – zawarta w liściach tego krzewu, pobudza jeszcze mocniej niż kofeina, jednak w całkowicie inny, zaskakujący sposób).
Kiedy Hiszpańscy konkwistadorzy przybyli do Argentyny w poszukiwaniu złota i srebra, znaleźli Yerba Mate w zamian… Roślina ta wówczas, dla rdzennych mieszkańców Argentyny była niezastąpionym skarbem. Ludy z plemienia Guarani używały yerba mate do jedzenia, picia i leczenia rozmaitych chorób. Późniejsi robotnicy ziemscy, pracujący na tzn. „pampas” gromadzili się po ciężkim dniu pracy, przy ognisku, parzyli Yerba Mate w prymitywnych naczyniach (mate), siadywali w kręgu i popijali Yerbę „puszczając w obieg” bombille (rurka zakończona sitkiem) za pomocą której w wygodny sposób można odsączyć ożywczy napar spośród pokruszonych liści.
W dzisiejszych czasach Yerba mate jest ulubionym napojem milionów ludzi na całym świecie! Współczesny człowiek docenia jej walory pobudzające, dodające energii, ale teraz wiemy również, że Yerba mate jest bogata w witaminy C, B1, B6, oraz niacynę, minerały – takie jak wapń, fosfor, żelazo, magnez, potas oraz sód.
Yerba mate ma szereg właściwości terapeutycznych. Napar z mate przede wszystkim – likwiduje zmęczenie, oraz stymuluje zdolności psychiczne i fizyczne organizmu. Zwiększa wydajność pracy umysłowej. Ma kojący wpływ na nerwy i mięśnie (w tym również mięśnie gładkie). Dzięki zawartości zestawu witamin z grupy B yerba mate współpracuje z zasobami cukru w mięśniach, nerwach i w mózgu. Witaminy C i E działają jako przeciwutleniacze – neutralizują szkodliwe wolne rodniki. Sole mineralne razem z ksantyną pomagają w pracy układu krwionośnego i poprawiają krążenie krwi, ponieważ ksantyna działa jako rozszerzacz naczyń. Co więcej, yerbata mate łagodzi łaknienie, blokując odpowiednie receptory w mózgu.
Yerba mate jest moczopędna i bardzo korzystna w przypadku problemów z pęcherzem. Ma także dobroczynny wpływ na przemianę materii poprzez aktywowanie ruchów perystaltycznych. Ułatwia trawienie pokarmów, łagodzi problemy gastryczne i polepsza wydalanie. Działanie stymulujące yerba mate trwa dłużej niż takie samo działanie kawy i nie ma skutków ubocznych.
Jednak yerba mate nie jest wskazana dla osób z chorobą wrzodową i kobiet w ciąży !
Działanie metaboliczne mate wydaje się objawiać zdolnością do podtrzymywania glikolizy tlenowej (rozszczepianie węglowodanów) podczas ćwiczeń prowadzonych przez dłuższy czas. Prowadzi do spalania większej ilości kalorii, zwiększa wydajność układu krążenia i opóźnia glikozę tlenową oraz prowadzi do produkcji kwasu mlekowego podczas ćwiczeń. Badania udowadniają, że yerba mate wspomaga system odpornościowy organizmu. Naukowcy twierdzą, że jest to zarówno bezpośrednie działanie przeciwko zarazkom, bakteriom i wirusom, jak również podniesienie poziomu ogólnej odporności organizmu. Odżywcze składniki tej rośliny prawdopodobnie odgrywają tu główną rolę, ale możliwe jest także, że inne czynniki mają na to wpływ, stymulując aktywność białych ciałek krwi. Badania Instytutu Pasteura, przeprowadzne na ostrokrzewie pargwajskim wykazały jego bardzo ważną rolę w procesie regeneracji komórek ludzkiego orgnizmu. Odżywcze właściwości yerba mate zostały wykorzystane przez argentyński rząd. Praktykuje się wprowadzanie yerba mate do diety dzieci w biednych regionach kraju.
Ostrokrzew paragwajski to roślina średniej wielkości (mimo, ze w naturze może osiągać nawet kilkanaście metrów wysokości) przycina się ją gdy osiąga wysokość 3 – 6m. Yerba mate ma twarde, lśniące liście o ostrych, ząbkowanych krawędziach! Nazywa się ją również „wiecznie zielonym krzewem” z uwagi na fakt iż liście pozostają na roślinie przez trzy lata. W zależności od rodzaju liście różnią się od siebie kształtem i długością. Yerba mate kwitnie w okresie pomiędzy październikiem a grudniem. Kwiaty pojawiają się u podstaw liści na grubszych gałęziach. Owocami są maleńkie jagody dojrzewające pomiędzy styczniem a marcem. Każdy owoc zawiera od 4 do 8 żółtych nasion.
Olbrzymim wyzwaniem w procesie „oswajania” yerba mate były właśnie nasiona a ściślej ich przydatność w procesie wysiewu! 80% zarodków występujących w naturze – nie było w stanie wydać plonu. Jezuici musieli zadowolić się skromnym wynikiem 20 % ukorzeniających się zarodków rośliny. Ta anatomiczna właściwość przez wiele lat stała na przeszkodzie w rozwoju plantacji yerba mate.
Dziś hodowla tego krzewu jest zdecydowanie bardziej wydajna. Obecnie na rynku Ameryki Południowej jest dostępnych około 200 marek pod jakimi jest sprzedawana Yerba mate! Każda z tych marek różni się od siebie w pewnie sposób, swoim charakterem co ma znaczący wpływ na smak i właściwości naparu!ostrokrzew paragwajski jest dopiero w początkowej fazie udomowienia. Obecne formy uprawne niewiele różnią się od roślin dziko rosnących. Jednak od kilkudziesięciu lat trwają intensywne prace hodowlane, których głównymi celami są: zwiększenie plonu liści i zawartości w nich kofeiny, obniżenie zawartości saponin, zwiększenie odporności na choroby. Największe plantacje ostrokrzewu wbrew utartej opinii nie znajdują się w Argentynie, lecz w brazylijskim stanie Parana. Roślinę w uprawach prowadzi się tam w formie bogato rozgałęzionego krzewu wysokości 4 – 5m. Sadzi się jedynie okazy męskie, są bowiem gęściej i obficiej ulistnione. Drobne nasiona (1000 nasion waży jedynie 9 g.) szybko tracą zdolność kiełkowania i muszą być jak najszybciej wysiane w specjalnych szkółkach. Pierwsze zbiory liści są możliwe już po 3 latach od wysadzenia sadzonek.
Zbiór polega na ścinaniu całych wyrośniętych gałęzi. Suszy się je natychmiast nad ogniem lub w prostych bębnowych suszarkach. Liście tak suszone, dzięki częściowemu rozkładowi garbników zachowują zieloną barwę a jednocześnie nie tracą goryczy. W czasie suszenia nie wolno dopuścić do zwęglenia lub nadpalenia liści, dyskwalifikuje to bowiem towar. Suszenie przebiega w kilku fazach i trwa 10 – 24 godzin, aż zawartość wody w liściach wyniesie nie więcej niż 6 – 8%. Następnie liście osmykuje się z gałęzi i rozdrabnia na małe cząsteczki. (2,5 – 5 mm) lub miele na drobny pył.
Wiecznie zielone plantacje Yerba Mate oraz ich dziko rosnące odmiany występują jedynie między 18 i 30 równoleżnikiem półkuli południowej: między Oceanem Atlantyckim na wschodzie do rzeki Paraguay na zachodzie, w dorzeczu rzeki Parana i Uruguay oraz w przy jej dopływach. Pojedyncze dziko rosnące ostrokrzewy znajdują się również w Brazylii ale ich liczbę natura ograniczyła do miejsc gdzie występuje subtropikalny klimat z średnimi temperaturami 20-23 stopni Celsjusza oraz z opadami ok. 1500 mm/rocznie. Cały region występowania krzewu zamyka się w granicach północno-wschodniej Argentyny, Paragwaju i południowej Brazylii. Gleby na których rośnie ostrokrzew są bardzo żyzne w sole mineralne, fosfor i żelazo. Dokonywane próby uprawy ostrokrzewu na terenie Azji i Afryki nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Liście i młode gałązki ostrokrzewu zawierają około 2% kofeiny, 14-15 garbników, nieco olejków lotnych i saponin.
(za opracowaniem – „Rośliny przyprawowe i używki roślinne” Marian Rejewski)
